Arhiv tekstova

Bunjevački Hrvati su posli napuštanja zemunice za stalnu nastambu počeli pravit čeljacki salaš i oko njeg stvarat poljodilski domazluk.

Za opis najstarijeg čeljackog salaša ugledo sam se na salaš Tomice Vojnića Mijatovog, poslidnjeg njegovog gazde. Usliko (fotografirao) sam ga još dok je bio na nogama (čitav), a posli samorušenja opiso ga po izgledu nabijanice, tavanice i krova, O njemu je napravljen građevinski crtež. Tomicin pra-pra-dida je živio u njemu na početku XVIII. vika, a pošto je već onda u njemu bio poljodildski domazluk čini se da je salaš dobrim prija napravljen. U traganju za najstarijim salašom našo sam još salaša koji su bili taki ili su imali makar iste dilove kao Vojnićov salaš. 

Po izgledu Vojnić Mijatovog salaša i drugi salaša iz tog vrimena, pa i najstariji panonski salaša, mož se zaključit da su približno ovaki bili i većina najstariji salaša bunjevački Hrvata. 

 

Salaš Tomice Vojnić Mijatov 

 

Salaš je napravljen u šebešićkoj pustari, danas u ataru Male Bosne. Nabili su ga u avliji uzduž gornjak-dolnjak, sa stražnjim uzdužnim zidom na Mali tavankucki put. Nema podruma.

U osnovi je iz tri dila: ima dvi sobe i izmed nji je »kuća« s pododžakom. Obadva uzdužna zida i tri zida popriko su od nabijanice. U čeljacki salaš iđe se iz avlije kroz »kuću«, priko jedne basamage.

Zabatni zidovi imadu po jednu jednostruku pendžer, 60 x 40 cm., sa po dva krila. Obadvi sobe imadu po jednu pendžer za avliju, velike su kao pendžeri u zabatu. Nabijanica je umazana mazom (blatom) i obiljena krečom, spolja brez namazane cokle. Zabati su iziđani od cigalja. U tavan se iđe kroz vrata na zabatu čeljacke sobe. Krovina (pokrov krova) je od trske, nabijena je nuz zabat, brez vrepčije daske.

 

 

Salaš iznutra – sobe

 

Zidovi u sobi od zemlje do plafona visoki su 220 c., popriko široki 340 cm, a dugački uzduž 470 cm odnosno 395 cm. U čeljackoj sobi kod sobni vrata s desna je krušna peć naslonjena na stražnji zid, nuz kojeg su od pročelja poređane drvenice (krevet) sa nastavljenim »daskama«, sastavak drvenica sa bankom krušne peći. Na drugom uzdužnom zidu su drvenice, do nji najčešće dolaf i nad njim ogledalo. Do vrata je prešlica, često i stan za tkanje. Za vratima na zidu »kuće« vise čizme sa šanom (zaglavak) u kalupu sara. U sobi s gornjaka krušna peć je s live strane, nuz nju daske sastavljene s drvenicama. Nuz drugi zid od pročelja su drvenice, do nji najčešće kovčeg(i) s prćijom (ženin miraz). Doli je žuta zemlja nabijena i najčešće na njoj prostrte asure i onda se u sobi iđe bos ili u čorapama.  

U sobama ispod slimena uzduž je astal s klupama. Ispod slimena visi propeće, a nuz peć na zidu je svetnjača sa očenašama. U zidovima iz avlije iznutra je u nabijanicu usičena manja polica za sitnež koji se često hasnira.  

 

»Kuća«

 

U »kuću« se iđe priko basamaga od cigalja, kroz puna drvena vrata od cološki (1” = 25,4 mm) dasaka. U vratima je kovačka brava (prosta, sa ključom i zasunom). Noćom se zaključana vrata ociguravaje priko sridnje baskije (daska popriko u krilu vrata) ćuskijom (osiguranje od nasilnog otvaranja) popriko uglavljenom u dovratke.

Iz »kuće« se kroz vrata iđe u sobe livo i desno, a naprid ispod slimena kroz proširen otvor u pododžak. Proširen je za toliko da se do peći unese snop ogrizina, malo slame i iznese košar gari. Da se ne vidi garav zid pododžaka otvor se zakrili virangom.

Nuz zid prema avliji najčešće je dolaf ili kovčeg sa prćijom ili čistom rubeninom. U »kući« se drži ruvo i odilo, kabanice, opaklije i sl. Koje se riđe hasniralo.

Tavanicu od trske odozgor umazanu blatom petnaestak cm. drže slimena, okrugla dračova drvesla, a priko nji su tesane gredice sa tesanom građom krova.

 

Pododžak

 

On je uzduž cigljama zasvođena odaja u sridini sa odžakom, svitle mire oko 50 x 50 cm. Isprid pećivi po ciloj širini je banak širok oko 50 a visok oko 70 cm. Na banku se barata sa ránom, priko njeg loži u peć, a grnjačom svlači gar u garnjak. Na njemu se kuvala rána na sadžaku (gvozden tronožac) i pekla pod cripuljom (pekva). Nuz banak sa gornjaka je katlanka u kojoj su u kotlu grijali vodu i kuvali ila.