Arhiv tekstova

 

Subotica,12. 06. 1934.

Načelniku Obaveštajnog odeljenja glavnog đeneralštaba đeneralštabnom brigadnom đeneralu gosp. Vuk. Aračiću, Beograd

s molbom na uviđaj

Gospodine đenerale:

O hrvatskoj akciji među Bunjevcima, čiji uspesi danas postaju očevidni, podnosim sledeći izveštaj: Oslobođenje i ujedinjenje je zateklo Bunjevce u sledećoj situaciji: veliki deo inteligencije je osetno mađarizovan i ima malo kontakata sa širokim masama. Narod je sačuvao svoj jezik uglavnom, ali dosta protkan mađarskim izrazima, što je posledica pohađanja mađarskih osnovnih škola. Kao ubeđenim sledbenicima katoličke vere i njenim fanatičnim pristalicama, njima je svaki pripadnik te vere – bez obzira kom narodu pripada – bliži od pravoslavnih Srba. Prvih godina posle oslobođenja se situacija toliko menja, da inteligencija pokazuje jaku volju za saradnju sa Srbima. Kod masa se to takođe u velikoj meri oseća. U isto vreme počinje se osećati i akcija Hrvata, da bunjevačke mase pridobiju za sebe. Nju vode – svakako po direktivama iz Zagreba – ono nekoliko desetina Hrvata, koji se u Suboticu naseljavaju kao činovnici ili predstavnici slobodnih profesija. Ubacuju se lozinke da Srbi žele da postanu predominantni i u ovoj varoši i ukazuje se na konkretne činjenice (veliki broj Srba u opštinskoj administraciji, gradonačelnik Srbin, veliki župan Srbin, narodni poslanici mahom Srbi itd.) i njima se veruje. Zajednička rimokatolička vera je zajednička platforma na kojoj se oni nalaze. Radićeva stranka, ne kao seljačka nego kao hrvatska ima zbog toga u poslednje doba parlamentarnog režima velikog uspeha među masama, i ako je katoličko sveštenstvo tada u glavnom indiferentno. Posle 6. januara 1929. zamenjuje se politička akcija kulturnom. Subotički istaknuti Hrvati kao: dr Katanec i Jankač – advokati, Mrljak i Mažgon, direktori banaka, sa drugima i sa nekoliko već hrvatiziranih Bunjevaca, rade sistematski, skoro neprimetno, agituju i organizuju, neumorno i ubedljivo. Oni imaju uspeha blagodareći nebrizi i inertnosti Srba i to kako domaćih tako i doseljenih. Ne čini se nikakav pokušaj od strane Srba, da se Bunjevci privuku, dok ima vrlo mnogo incidenata koji ih ne samo odbijaju, nego i stvaraju ono psihičko raspoloženje među njima, koje akciji Hrvata ide direktno na ruku i unapređuje je. Pored toga se stvara – opet iz sitnih događaja – neka vrsta antagonizma između katoličkog sveštenstva i naših građanskih i vojnih vlasti. On počinje i javno da se manifestuje u njihovoj upadljivoj apstinenciji prilikom raznih verskih svečanosti, što mase vide i osećaju. U društvenom životu kontakt između Srba i Bunjevaca svakodnevno slabi, dok ga između Srba i Hrvata skoro nikako ni nema. Pada u oči apstinencija Bunjevaca i Hrvata u nacionalnim organizacijama kao što je Narodna odbrana, Soko, Četničko udruženje itd. i ako se od strane Srba čini sve što je moguće da se oni privuku. Međutim, razne neoprezne izjave pojedinaca Srba, koje se rđavo shvataju i zlonamerno interpretiraju, čine zlo još većim. Gradonačelnik je poslednje dve godine, istina Bunjevac, ali su mu zato mnogi referenti Srbi. Šef policije i svi njegovi pristavi (izuzev jednoga), polovina redara i detektiva su Srbi, što Bunjevcima bode oči, jer paritet nije zastupljen. Sve te činjenice i mnoge druge bivaju iskorišćene od strane Hrvata sa velikim uspehom. Oni danas mogu da gledaju na sledeće velike uspehe:

1. Da je katoličko sveštenstvo u Subotici, Bajmoku, Somboru, sa biskupom na čelu, potpuno hrvatski orijentisano i stavilo se potpuno u službu širenja hrvatske ideologije među Bunjevcima.

2. Da se danas skoro sva bunjevačka univerzitetska mladež školuje u Zagrebu, gde oni postaju hrvatski šovinisti i prenose ta shvatanja, sa uspehom, u bunjevačke mase.

3. Osnovali su Hrvatski dom u Subotici, koji je ekskluzivno hrvatski i rasadnik je te ideologije među Bunjevcima.

4. Sa Hrvatskim domom sarađuju:

a) Hrvatsko pevačko društvo Neven (pretsednik dr Katanec, horovođa advokat Jankač ) koje je tehnički odlično, jako, apsolutno hrvatski nacionalno, sa oko 100 članova, velikim delom Bunjevaca. Ono je prošle godine napravilo veliku pevačku turneju po hrvatski krajevima naše države (Hercegovina, Dalmacija, Lika, Zagreb) i držanje na tom putu mu je bilo takvo da je palo u oči našim vlastima. Hrvatsko-šovinistički duh, koji su oni doneli sa tog puta, osetio se među bunjevačkim masama.

b) Bunjevačka matica, koja je danas potpuno u rukama sveštenstva. Zgradu je kupio biskup, uredio je tamo jednu kapelu. Osnovano je jedno crkveno pevačko društvo, koje tamo peva. Nedeljom i praznikom su prostorije te zgrade zborište svih onih Bunjevaca, koji se hrvatski osećaju, a njih je svakodnevno sve više.

v) Pučki krug i Katoličko momačko društvo su danas hrvatsko katoličke organizacije sa vrlo jakim uticajem na široke mase.

5) Mlađa bunjevačka književna generacija se danas može smatrati hrvatskom. Tako na primer književnik Pekić je napisao Istoriju Bunjevaca, pre 3 godine, koja je štampana od Matice hrvatske, ali su je vlasti morale zabraniti jer širi plemenski separatizam.

6) Postoji namera kod biskupa Budanovića, da posle odlaska u Novi Sad kupi zgradu subotičke železničke direkcije i da je učini središtem hrvatsko-katoličke akcije u Subotici i na severu države.

7) Da danas među Bunjevcima ima ljudi koji su spremni i na najveće materijalne žrtve za hrvatstvo i katolicizam, pokazuje primer dr Karla Stipića, advokata i bivšeg gradonačelnika. Pored toga što on već sada materijalno potpomaže akcije Bunjevačke matice, on je pre neki dan izjavio da će testamentarno ostaviti ceo svoj imetak (kuću, zemlju, dosta gotovine, oko 4000 komada obveznica ratne štete) svakako vrlo veliki, za hrvatsko katoličku akciju.

Opaža se u poslednje vreme, da ovdašnji Hrvati vrlo vredno posećuju mise i sve katoličke verske priredbe i da je njihova saradnja sa sveštenstvom ne samo savršena, nego da je ono potpuno pridobiveno za njihove svrhe. Tako na pr. pada u oči da advokat Rude Pjecki iz Bajmoka, pri svakom dolasku u Suboticu, a to je skoro svaki dan, sa jutarnjeg voza odlazi pravo na misu u katoličku crkvu i tek posle toga obavlja svoje ostale poslove. U samom Bajmoku je sa tamošnjim sveštenikom Hegedišem nerazdvojni prijatelj.

8) I u sportskom pogledu ovdašnji Hrvati se trude da dobiju u svoje ruke vođstvo pojedinih sportskih klubova i da im udare hrvatski pečat.

To su samo oni upadljivi simptomi, koji padaju u oči. Daleko je međutim, moćnija ona sitna hrvatsko-katolička propaganda koja se vodi od strane pojedinaca među bunjevačkim masama na raznim kućevnim sastancima, večerama, domaćim priredbama itd. ne samo u varoši nego i po salašima, sa ogromnim uspehom.

Uspesi tog svake pažnje vrednog rada nekolicine Hrvata, za ovih 15 godina u Subotici, Žedniku, Bajmoku, Tavankutu, Somboru itd. su danas ti, da je sva bunjevačka inteligencija i najmanje 80% bunjevačkog naroda potpuno hrvatski i strogo katolički, ne samo orijentisana, nego i oduševljeno zadahnuta.

Na severu naše države gde je pre 15 godina bilo samo nekoliko ljudi Bunjevaca, koji su se osećali Hrvatima, mi imamo danas 100000 novih Hrvata, što je sve posledica upornog, sitnog, sistematskog, marljivog i neobično predanog rada nekih 20-30 hrvatskih intelektualaca, koji su se ovamo doselili, te prema tome bili samo presađeni.

Obaveštajni oficir, Pešadijski potpukovnik

Potpis nečitljiv