Arhiv tekstova

Knjiga  »Europska trulež«, prozaika, romansijera, esejista, dramskog pisca i filmskog scenarista Mirka Kovača (Petrovići kod Bileće, Bosna i Hercegovina, 26. prosinca 1938.) jedna je od svakako najznačajnijih esejističkih knjiga nastalih na ex – jugoslavenskim prostorima. Knjigu je prvi put objavio beogradski nakladnik »Prosveta« 1986. godine i od onda je doživjela više izdanja. Za književni rad dobio je više značajnih nagrada, među kojima su »NIN-ova nagrada« (1978. i 1986.), »Andrićeva nagrada« (1980.), »Tucholsky prize« (1993.), »Herderova nagrada« (1995.), »Bosanski stećak«, (2003.), »Vilenica« (2003.) i dr.

Mirko Kovač formirao se kao stvaratelj i djelovao je u krugu kozmopolitski nastrojenih beogradskih pisaca, koji su se pojavili početkom šezdesetih godina XX. stoljeća, kao što su Danilo Kiš, Borislav Pekić i Filip David i koji su, baštineći u svojoj poetici visoke književne domete starije generacije pisaca (Krleža, Andrić, Crnjanski, Desnica i Selimović, za koje se neosporno može vezati uvođenje književnosti koja je nastajala na bivšim jugoslavenskim prostorima u europske i svjetske literarne tokove) i na tokove u suvremenoj svjetskoj književnosti, svojim djelima obilježili književni život šezdesetih i sedamdesetih godina. Kovač je napustio Beograd 1991. godine, u znak prosvjeda zbog agresije na Hrvatsku, pogotovo zbog razaranja Dubrovnika i Vukovara od strane tadašnje JNA, i nastanio se u Rovinju.

Objavio je romane »Gubilište« (1962.), »Moja sestra Elida« (1965.), »Životopis Malvine Trifković« (1971.), »Ruganje s dušom« (1976.), »Vrata od utrobe« (1978.), »Uvod u drugi život« (1983.), »Kristalne rešetke« (1995.) i »Rastresen život« (1996.), zbirke pripovijedaka »Rane Luke Meštrevića« (1971.), »Nebeski zaručnici« (1987.) i »Na odru« (1996.), »Ruže za Nives Koen« (2005.), zbirke eseja »Europska trulež« (1986.) i »Cvjetanje mase« (1997.) i knjigu dramskih tekstova »Isus na koži« (2003.). Također, Mirko Kovač se uspješno okušao i u kinematografiji kao autor scenarija za filmove »Mali vojnici« (1968.), »Lisice« (1970.), »Muke po Mati« (1973.), »Okupacija u 26 slika« (1976.), »Pad Italije« (1978.) i »Tetoviranje« (1991.).

SLIKE SRAMA I RASULA: U književnom opusu Mirka Kovača najznačajnije mjesto zauzimaju romani (od kojih je »Vrata od utrobe« danas nedvojbeno klasično djelo suvremene hrvatske književnosti), i pripovijetke (najznačajnija je zbirka »Rane Luke Meštrevića«), tematski pretežito vezane za piščevu rodnu Hercegovinu u vrijeme II. svjetskoga rata, u kojima, složenom postmodernom narativnom tehnikom predočava slike srama i rasula i prenosi ih sa šireg na uži plan, odnosno sa nacionalne na obiteljsku ravan i u više knjiga iznosi različite verzije obiteljske kronike u kojima ratna događanja,  kao i predratni i poratni period, predstavlja tek pozadinu, koja je dana često s ironičnim otklonom Kovač je u svojoj prozi, također, bavio i suvremenim događanjima, obrađujući pretežno doživljaje i događanja iz vlastitih beogradskih godina.

Krajem osamdesetih i početkom devedesetih godina, Kovač se intenzivnije počinje baviti esejistikom i publicistikom, obrađujući pretežito pitanja vezana za vlastitu poetiku i osvrćući se (poglavito od početka devedesetih) na neka događanja neposredno vezana za dnevnu politiku. Ova knjiga nastajala je krajem osamdesetih, u vrijeme kada dnevnopolitička događanja počinju imati sve intenzivniji upliv u književne tokove, odnosno u vrijeme kada bujanje nacionalizma u beogradskim književnim krugovima (koje je neposredno prethodilo teškim ratnim događanjima tijekom devedesetih godina) hvata sve veći zamah. Kovač se ovoj knjizi, istina više uzgredno, u onoj mjeri u kojoj se to doticalo njegovog književnog rada i njega samog, u više navrata osvrtao na razvoj spomenutog stanja, odnosno na štetnost koju takvo stanje može imati za estetsku kvalitetu književnog djela.

AUTOPOETIKA, POETI-KA, ETIKA: Zbirka eseja »Europska trulež« nastala je u piščevoj zreloj stvaralačkoj dobi, nakon nekoliko zapaženih proznih knjiga, imala je nekoliko ponovljenih i dopunjenih izdanja, i može se ubrojiti među Kovačeva najznačajnija ostvarenja. Knjiga (u izradi ovog teksta konzultirali smo njeno drugo izdanje, objavljeno nakladi »Prosvete« iste godine kada i njeno prvo izdanje), koju otvara autobiografska i zatvara autopoetička poema, objedinjuje više kratkih esejističkih zapisa, koji sadrže u sebi elemente refleksije, novinskog članka i ogleda.

»Europska trulež« je programska knjiga u kojoj se Kovač bavi problemima suvremenog svijeta i stvaralaštva, iznoseći vlastita umjetnička iskustva i obrazlažući svoju stvarateljsku poetiku. U ovim kratkim zapisima, osvjedočeni prozaik predočava svoje poglede na svijet i književnost, osvrćući se na čitav spektar pitanja vezanih neposredno za nastajanje jednog proznog djela (odnos tradicionalnog i modernog i odnos prema tradicionalnom i modernom, na mjesto fabule u književnom djelu, na točku gledišta prilikom pisanja i dokumentaristički postupak), kao i za vanjske, uglavnom (dnevno)političke okolnosti u kojima djelo nastaje ili koje utiču na vrednovanje već napisanog djela (zabrane knjiga, tabu-teme, neka politička ili društvena događanja iz ne tako daleke prošlosti i odnos politike i književnosti). Knjiga posjeduje i mnoštvo biblijskih citata i citata iz domaće i svjetske književnosti, čime se može iščitati i Kovačeva lektira, kao i piščevi osvrti na djela pojedinih velikana (posebno mjesto u knjizi zauzima esej o Ivi Andriću).

O svim problemima koje obrađuje u ovoj knjizi, Kovač govori hrabro i otvoreno, trudeći se da, prilikom sagledavanja stanja predoči i subjektivnu i objektivnu perspektivu i da nazove stvari njihovim pravim imenom, što ovoj knjizi, pored poetičke, odnosno autopoetičke, daje i etičku dimenziju. Primjetna je piščeva tendencija da se u cijeloj stvari ne postavi kao sudac, nego da tek predoči vlastita zapažanja, konstatira činjenice i iznese stav. Dakle, Kovačeva zbirka eseja »Europska trulež« predstavlja iskustveno štivo jednog velikog pisca, koje se u isto vrijeme može čitati kao vodič za pristup djelu njenog autora i kao vodič za književne naraštaje koji dolaze. Pri tom, tu nije riječ o pukom dijeljenju savjeta i uputa, nego bi se prije moglo reći da pisac predočava smjernice kojih se držao prilikom rada na prozi.

Ivan Stan