Arhiv tekstova
Intelektualci s gitarom
Sve što su neke generacije osjećale kada bi na sceni gledale ili slušale neki od rock-sastava koji su pripadali »novom valu«, bilo je isto ono oslobađajuće iskustvo, koje su neke mnogo starije generacije iskusile pojavom Elvisa Presleya ili »Beatlesa«. Termin »novi val« preuzet je iz engleskog jezika (new wave). Taj izraz je označavao novi val u rock-muzici, nastao krajem sedamdesetih godina 20. vijeka u Engleskoj i Americi.
New wave sastave, uz angažiranost, karakterizira što skoro svi muzičari potiču iz krugova mladih intelektualaca. Njihovim tekstovima ne nedostaje provokativnost i originalnost, dok su za samu muziku karakteristične brze promjene ritma, neobične melodije, te spontan izraz i velika energija. Tipični new wave sastavi su: »Television«, »Blondie« »Talking Heads«, »XTC« ili »Magazine«.
PROVOKATIVNOST I UTOPIJA: »Novi val« se na muzičkoj sceni bivše SFRJ javlja skoro istodobno, s razlikom da publika i kritika u »novi val« ubraja i punk-rock sastave, koji se svojim albumima javljaju u isto vrijeme. Sastav »Prljavo kazalište« objavljuje svoj prvijenac 1979. godine i to je prvi »new wave« vinil. Bilo je to vrijeme velikog tiražnog uspjeha »Bijelog dugmeta« s njihovim »pastirskim rockom«, koji nikada nije sadržavao jednu od bitnih karakteristika rock n rolla, a to je nepatvoren urbani izraz. I sam Bregović je dobro uočio da je već s drugim albumom »Dugme« pokupilo velik dio publike koju je privukla banalna atraktivnost »veselih Bosanaca«.
Bilo je to i vrijeme velikih uspjeha Zdravka Čolića i »Srebrnih krila«, koji su bili pop-produkti, dok su u rock-domen spadali tek rijetki kao što su Tomaž Domicelj, Drago Mlinarec, »Leb i sol«, »Atomsko sklonište«, »Smak«, »Riblja čorba« i »Buldožer«, dok »Parni valjak« objavljuje te 1979. godine, za etiketu CBS, album »Gradske priče«. Ipak, tek je pojavom novovalnih sastava po prvi put bilo jasno istaknuto muzičko-tekstualnim stavovima da rock n roll ne služi za uveseljavanje naroda, nego da je njegova suština provokativnost, angažiranost i utopija.
Debi album »Prljavog kazališta« bio je najzad nešto novo, što je bilo vrijedno pažnje, no tako nije mislila tadašnja Komisija za šund. Album je oporezovan i za ploču se moralo platiti više od uobičajene cijene. Zvučni udar s ovog albuma pomogla je »sirova produkcija« Iva
na Pike Stančića,
a agresivnost
zvuka čvrstih ko-
mpozicija, građena je na međuigri dvije gitare žestokim zvučnim izrazom, koji je blizak mješavini »Clasha« i »Stonesa«, dok su teme pjesama odrastanje, korupcija, nasilje, alkoholizam, seksualne manjine, te pozicija autsajdera i gubitnika. Glazbu i stihove je potpisao Jasenko Houra.
Početkom 1980. godine objavljen je i prvi album punk-rock sastava »Pankrti«, nazvan »Dolg cajt«. »Pankrti« su sastav koji je nastao u Ljubljani, koja je kao i Zagreb, odakle je »Prljavo kazalište«, visokourbana sredina, što je i jedina moguća životna sredina za nastanak istinskog rock n roll banda.
»Pankrti« su ponudili također čvrstu, jednostavnu i efektnu svirku, a tematiku o kojoj pjevaju, proživljavaju u gradu gdje žive. Slično, kao i u slučaju »Prljavog kazališta«, Peter Lovšin i ostali iz banda u svojim pjesmama koriste živi jezik tadašnje mlade generacije, baveći se aktualnom problematikom te iste generacije. Na »Dolg cajtu« je zabilježeno četrnaest pjesama izuzetno brzog tempa, u kojima ritam sekcija pruža čvrstu osnovu za međuigru dvije gitare, koje ne podliježu punk-rock manirizmu.
OSVRT SPRAM POLITIKE: Sljedeća ključna ploča bila je pojava istoimenog albuma sastava »Azra«. Lider sastava, Branimir Džoni Štulić ubrzo postaje rock-heroj zbog svoje karizmatičnosti. Na prvom albumu »Azre« su pjesme koje sadrže motoričan ritam, zvuk reske gitare i kratka sola, uz izuzetnu liriku koja se sluša od prvog do posljednjeg stiha. Isprazni »zapaljivi« refreni istisnuti su iz pjesama novovalnih sastava. Džoni Štulić je uspio izgraditi individualan stav o problemima generacije, uspješno odolijevajući da koristi izlizane fraze kada pjeva o pritiscima urbane sredine. Svaka Džonijeva pjesma je izraz želje za individualizmom. Ritam sekciju »Azre« na ovom albumu krasi promišljenosti i preciznost. Boris Leiner je svirao bubnjeve, dok je Miša Hrnjak na bas gitari pokazao izraziti smisao za sviranje u triju, što zahtijeva da se pažnja bas gitariste ne poklanja samo ritmičkoj, nego i melodijskoj funkciji instrumenta. Branimir Štulić je ipak centralna ličnost, čija je gitara glavni instrument, ali ne u solističkom smislu. Sažet, efektan izraz je inače karakterističan za new wave bandove, nakon vladavine stila mega-popularnih sastava koje su u svoje pjesme uključivale beskonačno duge i dosadne solo partije. Producent ovog »Azrinog« albuma bio je stari majstor Drago Mlinarec. Objavljivanjem albuma »A dan je tako lijepo počeo« riječki sastav »Paraf« pridružio se društvu »Azre«, »Pankrta« i »Prljavog kazališta«. »Parafi« su bili jedan od prvih punk-rock sastava sa zanemarene riječke scene, uz sastav »Termiti«, koji će nakon rasformiranja prerasti u danas zasigurno najinventivniji, izvanserijski hrvatski band »Let 3«. Parafi na svom albumu pjevaju o besperspektivnosti, čuvarima morala i manipulaciji, uz izražen osvrt spram politike i medija. »Parafi« ne »parolaše« progovarajući o stvarima u društvu koje do tada u tekstovima rock grupa nisu spominjane. Jednostavno, pjevali su o stvarima u društvu koje njima ne »štimaju«. Komisija za šund je i za ovu ploču odredila porez, što je značilo povišenu cijenu pri kupovini. Ploča »Parafa« se nadovezuje na novovalnu liniju, da bi prvi krug debija bio zatvoren objavljivanjem istoimene ploče sastava »Film«. Prvi album »Filma« sadrži zvukovno bogate skladbe, koje obiluju saksofonskim solima, gitarskim rifovima i pulsirajućom ritam sekcijom. »Film« se izdvojio po specifičnoj prisutnosti instrumenata u kompletnoj zvučnoj slici, iako nitko od njih nije virtouz. Svježim pristupom muzici, kombinacijom različitih stilova, uspjeli su pronaći svoj specifičan zvuk. Aranžmanska rješenja su bogata detaljima, što ni malo ne umanjuje reski zvuk melodioznog beata. Sve pjesme imaju plesnu podlogu, dok su tekstovi sa finim prizvucima ironije. Pjesma koja otvara album pod naslovom »Neprilagođen«, dovoljno govori o temi albuma. Uz dosta neurotične ekspresije lirika Jure Stublića kombinira se u kontradikciji s plesnosti i raspjevanosti muzike »Filma«, ali album u cjelini sadrži dosta optimističan stav. Debi album »Filma« je jedina ploča koju imam, a da nije crna. Vinil te ploče je obojen u zeleno. Sljedeću, 1981. godinu, obilježit će objavljivanje albuma »Paket aranžman« na kojem su zastupljene beogradske grupe »Šarlo akrobata«, »Električni orgazam« i »Idoli«. Album sadrži po nekoliko pjesama svakog od sastava i plijeni svojom svježinom zvuka, ali će tek debi albumi beogradske trojke pružiti kompletniju sliku o radu ovih bandova.
POST-PUNK ISKUSTVO: »Električni orgazam« je prvi od beogradske trojke snimio album. Na njihovom istoimenom albumu nalaze se skladbe proistekle iz post-punk iskustva. U njihovim pjesmama se tekstualni angažman spaja s žestinom zvuka. Tekstovi urbanog karaktera sadrže veliku dozu ironije, dok su pjesme pune energije. Album je producirao, a tko drugi nego Piko Stančić. U međuvremenu objavljen je i album »Ikebana« sastava »Lačni Franz« iz Maribora. »Ikebana« je raznovrsna i upravo ta raznolikost je njen kvalitet. Svoje novotalasne skladbe »Lačni Franz« gradi na jazz-rock osnovama, što podrazumijeva nivo virtuoznosti. Uz balade »Praslovan« i »Stari vojak«, njihove pjesme sadrže tenziju novovalnog stila, dok je lirika Zorana Predina zaista nešto posebno. Predin u ulozi vokalnog soliste interpretira materijal od agresivnog pjevanja do sumornih šansonjerskih pjesama, jer »Lačni franz« new wave kombinuje s aranžmanski bogatom muzikom. Nakon »Lačnog Franza« mini-album objavljuju »Idoli«. Ploču producira naravno Piko Stančić. Album sadrži šest raznovrsnih pjesama u rasponu od »Malene« ili »Devojko mala«, do brzih, punokrvnih rock n roll brojeva: »Hajde« ili »Zašto su danas devojke ljute«. Mini-album je bio pokazatelj da »Idole« interesira istraživački rad. Debi album najzad objavljuje i sastav »Šarlo akrobata« pod upečatljivim nazivom »Bistriji ili tuplji čovek biva kad…«. Uz temperament, ovaj sastav krasi i element eksperimenta. Zvuk instrumenata je postavljen u nove odnose, a u pojedinim skladbama korišten je produkcijski zahvat poznat kao »dub«, što znači da naglašen instrument iskače iz miksa i sledi poigravanje sa zvukom. Minimalistički tekstovi dobro prianjaju uz žestinu svirke »Šarla«, na albumu koji ne sadrži ni jedan kliše. Najzad, krug sjajnih debi albuma, zatvara istoimeni album sastava »Haustor«, koji je stilski do perfekcije iznijansiran i kao cjelina, predstavlja specifičan koncept sastava. Album je tematski okrenut traganju za identitetom, dok je pravo osvježenje zvuk duhačke sekcije banda, no, svoj izuzetan kvalitet, »Haustor« će u potpunosti ispoljiti tek na sljedećim albumima. Novovalni sastavi dali su velik doprinos strukturiranju takve intelektualne i duhovne zajednice, koja je odbijala dominantne ideologije u kulturnom životu: marksističku i nacionalističku, i zbog toga je bila bez velikog upliva na stvaranje javnog mnjenja. Dok je javno mnjenje unisono u traženju normi, umjetnička alternativa uvijek teži toleranciji, sumnji i preispitivanju, što karakterizira duhovni sadržaj onoga, što se nekada zvalo »novi val«.
Zvonko Sarić
