Arhiv tekstova

Ruke koje su gradile Ameriku

M artin Scorsese je nesumnjivo najveći suvremeni američki filmski redatelj. U karijeri koja se proteže već četiri desetljeća snimio je preko trideset filmova, koji predstavljaju snažnu kritiku američkog društva i načina življenja. Za svoja djela, Scorsese je nagrađivan i na festivalu u Cannesu, ali zato nikad nije osvojio prestižnu nagradu Američke filmske akademije - Oscar! Dosad je bio nominiran pet puta, ali je Oscar i dalje ostao Scorsesov  »mračni predmet želje«.
    Podrijetlom s istočne obale, iz New Yorka, on je u stalnom raskoraku sa hollywoodskim kanonima pravljenja filmova, zbog čega nije veliki miljenik establiš-menta iz Los Angelesa, koji igra presudnu ulogu u dodjeli nagrada američke Akademije filmskih umjetnosti i nauka. Prozvan »umjetnikom nasilja«, njegova izoštrena filmska optika razotkriva mračniji aspekt »američkog sna«, portretišući mozaičnom dramaturgijom sumornu atmosferu nesigurnosti, strahova i urbanih neuroza i paranoja žitelja »obećane zemlje«. Za razliku od svog sugrađanina i kolege Woodyja Allena, koji New York prikazuje kao oazu neuroze, ironije, idile i romanse, Martin Scorseze uglavnom vidi »Veliku Jabuku« trulu do srži, grad koji je ogrezao u kriminalu, nasilju i korupciji. Ovakva vizija prisutna je još od njegovih mladalačkih »Ulica zla«, preko »Taksiste« pa sve do najnovijeg filma »Bande New Yorka« koji zapravo predstavlja neku vrstu Scorseseovog testamentarnog ostvarenja o gradu kojeg tako dobro poznaje i - voli.
Realizacija ovog filma, po motivima istoimenog romana Herberta Esberyja, bila je Scorseseova strasna želja duga više od dva i pol deset-ljeća! S produkcionim budžetom od preko 100 milijuna dolara, to je grandiozni, 166 minuta dug filmski ep koji je Scorseseov autentični, žestoki odgovor na »Rađanje nacije«  D. W. Griffitha i Flamingov evergreen »Zameo ih vjetar«. Uvodna, duga sekvenca koja prikazuje okršaj do istrebljenja između dvije rivalske bande, snimljena u stilu »Hrabrog srca«, već je postala antologijska. Locirane u period 1860-e, kada je Amerikom besneo građanski rat između Sjevera i Juga, »Bande Njujorka« donose prepoznatljivu Skorsezeovu »krvavu ljepotu« kroz priču o mladom delikventu i siročetu Amsterdamu Vallonu (Leonardo DiCaprio). On se nakon 16 godina vraća u zloglasni kvart donjeg Manhettna nazvan »Pet ćoškova«, leglo kriminalaca i imigranata, sa samo jednim ciljem: osvetiti se lokalnom gospodaru života i smrti »Billu Kasapinu« (Daniel Day-Lewis), koji je ubio njegova oca, svećenika. Ostvarenje Velonove namjere, međutim, komplicira njegova burna ljubavna veza s dugonogom džeparoškom Jenny Everdeane (Cameron Diaz), te podsvjesno saznanje da je u dijaboličnom »Bilu Kasapinu« zapravo našao zamjenu za svog rano izgubljenog oca.
   Dok New Yorkom haraju bezbrojne bande »domaćih« i »došljaka«, prevashodno Iraca, čiji su brutalni obračuni u suštini ratovi siromašnih protiv siromašnih, istovremeno se sprovodi i prva masovna regrutacija muškaraca od strane federalne vlade, koja uglavnom ima metode prisile. U ovakvom kaosu na zlim ulicama New Yorka, gdje stalno tinja etnički sukob između »nativista« i imigranata i u kojem se javljaju i prve klice političke korupcije i izbornih manipulacija (neodoljiva asocijacija na posljednje američke predsjedničke izbore), Martin Scorsese je gledaocima otvorio »vrata pakla«, nudeći oporu lekciju iz povijesti »zemlje slobode i demokracije«. Prikazujući doba rađanja New Yorka i same Amerike, ovaj film je i alegorija na današnje vrijeme u kojemu se, od tada, puno toga nije bitno promijenilo. Odlazak u rat »u ime Boga« danas samo nosi neko drugo obilježje  - »krv za naftu«.
   »Bande Njujorka« su djelo u kojem se ukrštaju povijest i Holywood, realizam i opera, psihodrama i ogoljena romantika. To je film o korjenima nasilja u Americi, o tjesnoj vezi kapitala i krvi i političkoj snazi ljudskog straha. »Život je neprestani ciklus straha« - kaže Day-Lewis, glumac-povratnik (Oscar za film »Moje lijevo stopalo«, 1989.), koji je u ulozi »Billa Kasapina«, krvoloka s »gvozdenom pesnicom« i staklenim okom naprosto briljantan, bacajući tako u drugi plan DiCaprija kojem je kompleksna »šekspirijanska« uloga mladića rastrgnutog mržnjom i divljenjem prema očevom ubojici  očevidno bila preteška. Zbog izuzetno dugog snimanja od dvije godine, prva nesređena varzija trajala je čak četiri sata pa je Scorsese teškom mukom izabrao odgovarajući materijal za film u trajanju od 166 minuta. Scene masovnih okupljanja za ovu epsku dramu pripremane su mjesecima od kojih će gledatelji sigurno zapamtiti brojne detalje, ali se prava snaga filma krije u glumačkoj postavi. To se prije svega odnosi na sjajnog Day-Lewis u ulozi glavnog negativca, favorit i nesuđeni dobitnik ovogodišnjeg Oscara. Svoj teatarski talenat sjajno je pretočio u ambivalenost hladnokrvnog ubojice i grubog zaštitnika sa staklenim okom od kojeg se krv ledi u žilama i snagom svoje pojave iznosi veći dio Scorseseove ideje na svojim plećima. Na pripremanju glumaca za zahtjevne uloge radili su stručnjaci iz raznih oblasti pa je tako angažiran bivši pripadnik specijalne jedinice Legije časti, sa zadatkom da dječačića Leonarda DiCaprija pripremi za bezobzirne scene uličnih obračuna na granici razumskog. Za razliku od romantičarsko-patetičnih uloga po kojima ga uglavnom poznaju filmofili, DiCaprio se ovaj put prikazuje u potpuno drugačijem svjetlu. Tu je i zasljepljujuća Cameron Diaz u ulozi Billove vjerne saputnice koja će inače veoma mračnom i sumornom filmu dati prijeko potrebnu vedrinu i ljepotu.
   Vizuelno monumentalan, dramaturški potresan, protkan felinijevskim groteskama i muzikom visoke energije (s udarnom numerom »Ruke koje su izgradile Ameriku«, u izvođenju grupe »U2«), »Bande New Yorka« su filmsko remek-djelo s kojim je Martin Scorsese stigao (samo) nadohvat Oskaru, kojeg je, ruku na srce, još mnogo ranije zaslužio (vidjeti okvir i njegov kompletan, zadivljujući opus).                     g