Arhiv tekstova

Nasilje nad hrvatskim stanovništvom Vojvodine

Opština Šid, 1991. godina

Na teritoriji opštine Šid su pretnje i zastrašivanje Hrvata prisutni od početka 1991. godine, kada su i zabeležena prva iseljavanja. Na meti su najpre bile uglednije, bogatije i obrazovanije porodice u Šidu. Jedan broj Hrvata u šidskog opštini je napustio posao pod pritiskom, a zabeleženi su i slučajevi otpuštanja radnika zbog njihove nacionalne pripadnosti. 
Kao organizatore pretnji i zastrašivanja meštani šidskih sela označili su članove SRS, lokalne Srbe – na prvom mestu Petra Živkovića, nekadašnjeg prosvetnog radnika i funkcionera SRS iz sela Sot i Zlatka Stjepanovića Papigu, predsednika odbora SRS Morović. 
Hrvatima su upućivana preteća pisma i telefonski pozivi. Bacanje bombi nije zabeleženo u samom gradu, ali u selima oko Šida prisutan je bio i taj vid pritiska. U manjim mestima, zastrašivanju i pretnjama prethodilo je širenje glasina o vezi osobe koja je meta sa hrvatskim vlastima, pre svega sa HDZ-om. Pritisak na Hrvate se dodatno povećao nakon granatiranja Šida od strane hrvatskih oružanih snaga sa teritorije sela Nijemci i Lipovac u Hrvatskoj, u novembru 1991. godine.
U maju 1991. godine jedna specijalna jedinica MUP-a Srbije bila je stacionirana nedaleko od sela Kukujevci u opštini Šid. Ova jedinica je bila zadužena za obezbeđivanje granice sa Hrvatskom i imala je oko sto pripadnika. Pripadnici ove specijalne jedinice, na čelu sa Nenadom Bućinom, policajcem iz Sremske Mitrovice, svakodnevno su transporterom ulazili u Kukujevce, pretresali kuće lokalnih Hrvata i izvodili ih iz kuća. Odvodili su ih van sela, u silos i hangar u blizini železničke stanice, gde su ih tukli i maltretirali. Hrvati iz Kukujevaca su često odvođeni i na ispitivanje u policijsku stanicu u Šidu.
Zbog svakodnevnih pretnji i maltretiranja, hrvatski meštani Kukujevaca su u novembru 1991. godine formirali delegaciju koja je zatražila prijem kod predstavnika SO Šid. Do sastanka u opštini, međutim, nikada nije došlo, ali je delegaciju primio Nedeljko Makivić, tadašnji načelnik policije u Šidu. Svega nekoliko dana nakon razgovora sa njim, nepoznati pripadnici MUP-a Srbije odveli su Iliju Tomića, jednog od članova delegacije, u susedno selo Bačinci, na železničku prugu i pretukli ga kundacima, pendrecima, nogama i rukama. 
Krajem novembra 1991. godine u Kukujevce su upućeni pripadnici specijalnih jedinica MUP-a Srbije iz Beograda i Novog Sada. Nakon toga, Nenad Bućin više nije dolazio u selo, a meštanima Kukujevaca je u policiji u Šidu rečeno da je on uhapšen. Međutim, to se nije desilo, već je on vraćen u Sremsku Mitrovicu, na radno mesto na kojem se i do tada nalazio.
U vojnom lovištu nedaleko od sela Morović nakon avgusta 1991. godine bila je stacionirana jedinica JNA iz Novog Sada, čiji je komandant bio Ilija Sudžum. Zadatak jedinice bio je da obezbeđuje granicu sa Hrvatskom. Pripadnici jedinice dolazili su u Morović svake večeri. Okupljali su se u lokalnoj kafani »Sleter«. Predsednik mesnog odbora SRS Morovića Zlatko Stjepanović zvani Papiga prijavljivao je vojnicima gde žive Hrvati, nakon čega su ovi upadali u njihove kuće i prebijali ih.

Opština Apatin, 1991. godina

Osim u Sremu, Hrvati su 1991. godine bili meta napada i u Bačkoj, o čemu svedoče događaji iz Apatina.
U septembru 1991. godine Antun Silađev, Hrvat iz Sonte je, zajedno sa Matom Horvatom, kao radnik vodoprivrednog preduzeća »Zapadna Bačka« iz Sombora, radio na obezbeđenju crpne stanice u blizini bogojevačkog mosta na Dunavu, na samoj granici sa Hrvatskom. Zbog radne obaveze Antun Silađev je i živeo u delu objekta crpne stanice. Ovaj granični pojas je obezbeđivao Novosadski korpus JNA. 
Nakon ponoći 30. septembra 1991. godine dva vojnika u uniformi JNA pozvala su Antuna Silađeva da izađe iz objekta u kojem je živeo. Kada je izašao, jedan od vojnika je pucao u njega. Silađev je pao pogođen u desni kuk, nakon čega su mu vojnici prišli i počeli da ga šutiraju. Dok su ga šutirali psovali su mu »mater ustašku i crnokošuljašku«. Naredili su mu da pozove i drugog radnika Matu Horvata, koji je zatim izašao sa rukama podignutim uvis, i tada su ih obojicu tukli i maltretirali. 
Vodoprivredno preduzeće Zapadna Bačka, gde je Antun Silađev bio zaposlen, o incidentu u kojem je on bio ranjen obavestilo je Sekretarijat za narodnu odbranu SO Sombor i Sekretarijat Narodne odbrane Sombor, Apatin i Odžaci. U jednom dokumentu Međuopštinskog sekretarijata unutrašnjih poslova opština Sombor, Apatin i Odžaci potvrđuje se da su napad izvršili pripadnici rezervnog sastava JNA. Međutim, istraga ni do danas nije sprovedena i za nanošenje povreda Antunu Silađevu niko nije odgovarao.
FHP je u ime Antuna Silađeva 2012. godine pokrenuo postupak za priznavanje statusa civilnog invalida rata na osnovu Zakona o pravima civilnih invalida rata Republike Srbije. Pokrajinski sekretarijat je odbio zahtev za priznanje statusa, nakon čega je FHP u januaru 2013. godine podneo tužbu Upravnom sudu u Novom Sadu protiv rešenja Pokrajinskog sekretarijata. Upravni sud u Novom Sadu doneo je 22. oktobra 2014. godine presudu kojom je odbio tužbu FHP-a i potvrdio stav Pokrajinskog sekretarijata da povrede nisu nastale »u vreme i na način predviđen Zakonom«. Naime, u presudi Upravnog suda se navodi da su povredu naneli pripadnici JNA, a Zakon propisuje da se civilnim invalidima rata mogu smatrati samo osobe stradale od »neprijateljskih snaga«, dok se JNA ne smatra neprijateljskom vojskom. Takođe, Zakon se primenjuje samo na slučajeve koji su se odigrali tokom rata, a zvanični stav državnih institucija Srbije, pa tako i Upravnog suda, je da Srbija u vreme kada se desio napad na Antuna Silađeva nije učestvovala u ratu. 

Reagovanje 

Predstavnici svih nivoa vlasti opštine Šid negirali su da su se hrvatski meštani iselili zbog pritisaka koje su trpeli. Predsednik MZ Morović Mirko Njegovan je o početku iseljavanja Hrvata tvrdio: »Prvo su odlazili mladi. Masovno. Neki su pobegli od mobilizacije. Sada ne smeju da se vrate i kad bi hteli. Inače, na Hrvate nije vršen pritisak. Bombe uopšte nisu bacane. Možda je koja pala, ali to su Hrvati sami sebi bacali da bi privukli pažnju i opravdali svoju želju da odu u Hrvatsku.« Nedeljko Makivić, tadašnji načelnik SUP-a u Šidu, tvrdio je »da je iseljavanje bilo na bazi dobrovoljnosti«.
Krajem maja 1991. godine, Sabor Republike Hrvatske doneo je Deklaraciju o kršenju prava pripadnika hrvatske manjine u Republici Srbiji i autonomnim pokrajinama Vojvodina i Kosovo. U delu Deklaracije koji se odnosio na položaj Hrvata u Vojvodini navedeno je da se pred hrvatske kulturno-istorijske spomenike postavlja eksploziv i da se skidaju hrvatska nacionalna obeležja, kao i da su Hrvati izloženi pretnjama, pozivima na likvidaciju, zlostavljanju, policijskoj grubosti i teroru.
Deklaracija je izazvala negodovanje vlasti Srbije i oštre reakcije. Tako je predsednik Izvršnog veća Vojvodine Radoman Božović tvrdnje iznete u Deklaraciji ocenio kao zlonamerne i neargumentovane. Đorđe Nadrljanski, pokrajinski sekretar za prosvetu i kulturu, istakao je da je »Deklaracija samo hipotetička izmišljotina, bez ikakvih podataka ili argumenata, smišljena kao politička parola o ugroženosti«. Pokrajinski sekretar za unutrašnje poslove Predrag Markov je naveo da služba unutrašnjih poslova ne poseduje informaciju o tome da se neka hrvatska porodica iselila pod pritiskom.